Z drugiej strony

Ucieczka przed sobą [Metro 2033, Dmitry Glukhovsky]

Powieść Dmitryego Glukhovskiego stoi na mojej półce od ponad dekady i wciąż coś mi przeszkadzało po nią sięgnąć. Obecnie uniwersum Metra rozrosło się tak, że nawet nie mam ambicji sięgać po wszystkie tomy, jednak trylogia, która dała mu początek to obecnie w zasadzie klasyka post-apo.

Legenda głosi, że kiedyś można było przejechać moskiewskim metrem z jednego końca na drugi w niecała godzinę. Ale to było kiedyś, zanim bomby zmieniły powierzchnię w miejsce niezdatne dla ludzi, natomiast stacje przekształciły się ze schronów przeciwatomowych w samowystarczalne wioski, kryjące bladych ludzi, którzy rzadko pamiętają, jak było na powierzchni.

Artem mieszka z ojczymem na najdalej wysuniętej na północ stacji WOGN, znanej z produkcji herbaty z grzybów i podziemnej hodowli świń. Jego matka wiele lat temu była ofiarą ataku gigantycznych szczurów, podczas którego zginęli wszyscy mieszkańcy Timirjazewskiej. Oprócz Artema uratowanego przez młodego strażnika. Minęło kilkanaście lat, marzeniem chłopaka jest zostać stalkerem – człowiekiem, który wychodzi na powierzchnię, by szukać tam przedmiotów niezbędnych do przeżycia. I dostaje taką szansę a w zasadzie pretekst – ma udać się do legendarnej, największej stacji – Polis.

Miejscami powieść jest przesiąknięta poczuciem tęsknoty za korzeniami, historią, rodziną, emocjami głębokimi i przejmującymi ze wszech miar. A chwilę potem autor sięga po rozwiązanie boleśnie naiwne i wprost urągające zdrowemu rozsądkowi, ale pozwalające Artemowi przeżyć i kontynuować podróż. Wolałabym czasami, żeby autor nie szedł na łatwiznę, by przedstawić wszystkich mieszkańców metra, ale może Glukhovsky specjalnie postawił te przerwy od rozważań filozoficznych, żeby dać czytelnikowi chwilę oddechu?

Metro 2033 to powieść drogi, podczas której bohater poznaje ludzi, uczy się od nich, ale trochę mam wrażenie, że historia go niesie, natomiast Artem bezwolnie się jej poddaje. Trudno powiedzieć, żeby podjął jakąkolwiek decyzję – nawet tę o podróży podejmuje za niego gość ojczyma, wręczając Artemowi gotowy pretekst do opuszczenia rodzimej stacji. Podróż przez różne stacje pokazuje bohaterowi różne postawy wobec apokalipsy, różne systemy wiary, filozofii i radzenia sobie z życiem, stratą i pamięcią.

Być może wszystko, co pozostanie po naszej cywilizacji, po naszym świecie – to te torebki, nasze niepodlegające rozkładowi ekskrementy. Najlepszy nagrobek dla nas, miernot (S. )

Mam poczucie, że to bardzo smutna diagnoza naszego społeczeństwa i z czasem nabiera jeszcze więcej sensu na tle wydarzeń, które właśnie się dzieją w Polsce (wykorzystywanie wszelkich zasobów, wycinanie drzew, trucie rzek, zanieczyszczenie środowiska na ogromną skalę wbrew sprzeciwom społecznym).

Autor: Dmitry Glukhovsky
Tytuł: Metro 2033
Tłumaczenie: Paweł Podmiotko
Wydawnictwo: Insignis
Data: 2010

Cała prawda o bronowickim weselu [Złoty róg, Maryla Szymiczkowa]

Czwarty tom o perypetiach samozwańczej detektyw profesorowej Zofii Szczupaczyńskiej rozgrywa się w mglistym listopadzie 1900 r., jak zawsze w Krakowie i okolicach. Niedaleko jej kamienicy znaleziono ciało młodego człowieka, a już za kilka dni Lucek Rydel popełni mezalians, żeniąc się z córką gospodarza z podkrakowskich Bronowic… Profesorowa zrobi wszystko, by być na tym ślubie – i na weselu rzecz jasna. No i by odkryć, kto pozbawił życia tego biednego młodzieńca.

Chyba nie będzie to duży spoiler, jeśli zdradzę, iż Marylę Szymiczkową powołało do życia małżeństwo literatów: Jacek Dehnel i Piotr Tarczyński (zresztą taka informacja widnieje na okładce, ale pojawiła się bodajże od drugiego tomu, w pierwszym było to nadal tajemnicą). W poprzednich trzech tomach – Tajemnica domu Helclów, Rozdarta zasłona i Seans w Domu Egipskim – profesorowa dała się poznać jako osoba dociekliwa (by nie rzec – wścibska), spostrzegawcza i bystra, a dzięki jej pomocy sędziemu śledczemu c.k. policji Klossowitzowi udało się rozwikłać m.in., kto otruł szanowanego krakowskiego lekarza podczas seansu spirytystycznego w jego domu czy zatrzymać szajkę handlarzy dziewczętami. Zofia nie jest jednak krakowską panną Marple, jest stateczną mieszczką, która bardzo chce być postrzegana jako dama z towarzystwa. Jej safandułowaty mąż Ignacy wprawdzie jest uniwersyteckim profesorem medycyny, ale to bardziej małżonce zależy na rozwoju jego kariery niż jemu samemu. Jednym słowem, sprawy kryminalne ratują Szczupaczyńską przez zanudzeniem się pośród gospodarskich zajęć pani domu, zwłaszcza że zwykle w te kryminalne afery są zamieszani szacowni i znani mieszkańcy Krakowa.

Jak na kryminał retro przystało, zanurzamy się w epoce, a autorzy barwnie i detalicznie portretują galicyjską codzienność przełomu wieków (nie dziwota, skoro Piotr Tarczyński jest krakusem od pokoleń). Mnie podobało się zwłaszcza zderzenie mieszczańskich, konserwatywnych poglądów profesorowej z szaleństwami rodzącej się bohemy – jej reprezentantami w powieściach są m.in. Tadeusz Żeleński i Stanisław Przybyszewski, a w czwartym tomie Stanisław Wyspiański, Lucjan Rydel i Włodzimierz Tetmajer. Zofia poznaje ich osobiście, a poglądy, które głoszą, i styl życia, co tu dużo mówić, nie mieszczą się jej w głowie.

Fakt, że wydarzenie towarzyskie sezonu było zarazem skandalem towarzyskim sezonu, stanowił paradoks, z którym w żaden sposób nie potrafiła dojść do zgody. Obecność na ślubie młodego Rydla z jakąś wiejską dziewuchą była czymś, co zarazem pociągało Zofię i ją odstręczało, i to do tego stopnia, że nawet jeszcze poprzedniego wieczora nie miała pewności, czy zdecyduje się rano dołączyć do tłumów wybierających się na dziewiątą do kościoła Mariackiego i stanie pod modro-złotym sklepieniem, gdzie w obliczu stworzonych przez samego Matejkę aniołów – dobrze, doprawdy, że nie dożył tych czasów! – i całego krakowskiego światka dojdzie do pobłogosławienia tego osobliwego związku.
Przeważyła jednak, jak można się było spodziewać, ciekawość. I chęć bycia zauważoną: ostatecznie tych, którzy dostrzegają czyjąś nieobecność, jest znacznie mniej niż tych, którzy dostrzegają obecność. Szczupaczyńska zresztą mogła sobie wmawiać, że do ostatniej chwili nie była w stanie podjąć decyzji, ale niezależnie od tego dawno już wymogła na Tadeuszu Żeleńskim, że zabierze ją na wiejskie wesele do Bronowic.
Kłopot był tylko z Ignacym, który kategorycznie odmówił udziału w takich n i e p r z y s t o j n y c h wydarzeniach. (…)
I nie dawało się go przekonać ani tym, że „będą wszyscy”, ani malowniczością scen ludowych, ani nawet bezwstydnym kłamstwem, że u jego boku będzie się czuła bezpieczniej. A przecież ślub to nie seans spirytystyczny, wydarzenie wyższej rangi, tu nie można się było wymówić kolką wątrobową. Bez męża zaś pójść niezręcznie, zwłaszcza odkąd Tadeuszek nie był już młodziutkim studentem, tylko dyplomowanym lekarzem po studiach.
Dlatego tez przed tygodniem, kiedy Żeleński potwierdził już, ze zabierze ją do Bronowic, zakomunikowała przy obiedzie tonem, w którym pobrzmiewały wielka miłość i nie mniejsze poświęcenie:
– (…) żeby zatem nie uchybić obyczajowi ani też nie narażać cię na nieprzyjemności, zaofiarowałam się, że będę towarzyszyła na weselu panu Żeleńskiemu. A ty po prostu na parę dni wyjedziesz, dajmy na to, na jakieś naukowe sympozjum [s. 21–24].

A ponieważ akurat żadnego godnego uwagi sympozjum nie było w tym terminie, Zofia po prostu wysłała męża do rodziny na wieś, a sama pospieszyła do bazyliki Mariackiej, a stamtąd do Bronowic. I, jakby skandali było mało, również podczas bronowickiego weseliska znalazła się w samym centrum zdarzeń, których złożoność po prostu musiała rozwikłać. Bo przecież nie można pozwolić, by Włodzimierz Tetmajer dodatkowo pogorszył swoją reputację poprzez zaplątanie się w jakiś spisek antypaństwowy… Bardzo jestem ciekawa, czy autorom starczy chęci i zapału, by pociągnąć dalej przygody Szczupaczyńskiej, wszak do Wielkiej Wojny zostało tylko 14 lat, a wtedy cały bezpieczny mieszczański świat, jaki Zofia do tej pory znała, włącznie z jej bezgraniczną wiarą w mądrość i dobroć cesarza Franciszka Józefa, musi niestety runąć.

Autor: Maryla Szymiczkowa
Tytuł: Złoty róg
Wydawnictwo: Znak
Data: 2020

Co oddało morze [Niespokojni zmarli, Simon Beckett]

Beckett, mistrz pokazywania małych społeczności oraz miejsc w Anglii tak małych, że ledwo je można znaleźć na mapie, tym razem zabiera czytelników na słone mokradła Mersea, gdzie morze oddało zwłoki.

Wszystko wskazuje na to, że odnalezione w wodzie zwłoki należą do Leo Villiersa, syna lokalnego bogacza. Zaginiony kilka tygodni wcześniej, znany był z hulaszczego trybu życia, picia i zażywania narkotyków. Wezwany do zbadania zwłok David Hunter natrafia nie tylko na mur milczenia lokalnej społeczności, lecz także na nieprzyjazne morze oraz wrogi strumień. Wspólnie te siły natury wyeliminowały Huntera ze śledztwa oraz spowodowały komplikacje zdrowotne. Utknięcie na wyspie to dla antropologa możliwość prowadzenia własnego dochodzenia.

Wydawało mi się, że poprzedni tom był słabszy od wcześniejszych, ale ten to powrót Becketta do formy – są mroczne tajemnice, skrywające mroczniejsze sekrety i jeszcze więcej mrocznych zagadek. Mnożą się zaginione osoby, znajduje się więcej zwłok i jest coraz więcej pytań, a odpowiedzi w zasadzie żadnych. Jest dużo zdradliwej wody, która zmywa wszystkie ślady, jest ciemno, a ludzie pojawiają się znikąd i znikają w równie tajemniczych okolicznościach. Ale wszystko, co zabiera woda, musi też kiedyś oddać.

I jest to chyba pierwszy tom, który i prawda jest o stracie, ale pierwszy raz nie dotyczy ona Huntera. To miła odmiana, bo wydaje się, że i tak balansuje na krawędzi.

Autor: Simon Beckett
Tytuł: Niespokojni zmarli
Przekład: Sławomir Kędzierski
Wydawnictwo: Czarna Owca
Data wydania: 2017

Pani na Chobielinie [Matka Polka. Anne Applebaum w rozmowie z Pawłem Potoroczynem]

Mówi o sobie, że ma trzy głosy wyborcze i zawsze z nich korzysta. Wybrała jednak Polskę na swój dom, razem z mężem odrestaurowali dworek w Chobielinie i właśnie tam czuje się u siebie. Pomimo że bywają chwile, gdy każdy z jej najbliższych przebywa na innym kontynencie, to w sumie są zwyczajną rodziną, która tylko czasami jest na świeczniku z racji wykonywanych zawodów.

Bardzo byłam ciekawa tej książki, bo i rozmówczyni niezwykła. Autorka Gułagu, za który w 2004 r. otrzymała Nagrodę Pulitzera. Była dziennikarka „The Washington Post”, korespondentka i współpracowniczka wielu innych tytułów, m.in. londyńskiego tygodnika „The Spectator”, obecnie wykładowczyni w Johns Hopkins University. Z urodzenia Amerykanka, w 2013 r. otrzymała obywatelstwo polskie (posiada również brytyjskie, z wyboru). Dlatego dysponuje aż trzema głosami wyborczymi – w trzech państwach – i zawsze z nich korzysta. Od trzydziestu lat żona Radosława Sikorskiego, mama dwóch synów. Z mężem rozmawia po polsku, a z synami po angielsku, na ich własne życzenie, bo mówią, że jej polski akcent ich irytuje. Przyznam, że najbardziej byłam ciekawa właśnie tych wątków osobistych w rozmowie – jednak, ku memu rozczarowaniu, zajmują one najmniej stron książki. Owszem, jest zdjęcie ślubne i kilka wspomnień z odbudowy dworku w Chobielinie, ale to niewiele w porównaniu z bogactwem poruszanych tematów, niezwiązanych z jej prywatnością. Nie jest to bowiem typowy wywiad rzeka, ale rozmowa dwojga równorzędnych partnerów. Rozmówcą Anne Applebaum jest Paweł Potoroczyn, dyplomata, wydawca, dziennikarz współpracujący z wieloma światowymi gazetami. I dobry znajomy Applebaum, co ma dużo plusów, bo rozmowa toczy się swobodnie, przyjacielsko wręcz (rozmowy, jak czytamy na okładce, nagrywano w Chobielinie latem 2019 r. – prowadzone były w języku polskim).

Applebaum opowiada wprawdzie o swoim domu rodzinnym, dzieciństwie, kolejnych stopniach edukacji, pierwszym spotkaniu z przyszłym mężem, jednak zaznacza, że jej prywatność nie jest aż tak istotna jak to, o czym pisze w książkach i artykułach. Zbierając materiały do Gułagu, jak wspomina, akurat trafiła na dobry moment, gdy rosyjska władza chętniej udostępniała dokumenty na ten temat. Teraz napisanie takiej książki byłoby po prostu niemożliwe. Zresztą, zafascynowanie Wschodem i jego sprawami jest mocno widoczne nie tylko w reporterskiej twórczości Applebaum.

Chciałaś opowiedzieć Wschód Zachodowi czy chciałaś ludziom objaśnić naturę ludzką?
Zaczęłam chyba od tego, żeby wytłumaczyć Wschód Zachodowi, ale szybko doszłam do wniosku, że to jest większa historia, że to jest też historia o ludziach, może nawet o samym człowieczeństwie. Posłuchaj, trzydzieści pięć lat temu trudno było odróżnić skutki wojny od skutków zaniedbania. Miałam to samo wrażenie w Warszawie i Leningradzie – że wojna dopiero się skończyła. I nie chodzi o ruiny i zgliszcza, ale o pamięć, o pomniki, o to, że wojna dominowała w rozmowach. Tam, gdzie ja się urodziłam, II wojna światowa była bardzo dawno temu, nie miała żadnego wpływu na nasze życie, o tym nie rozmawiano, trochę wiedzieliśmy o Holocauście, ale to było coś, co się stało bardzo dawno temu i gdzieś daleko. I raptem przyjeżdżasz do Leningradu czy Warszawy i jest tak, jakby wojna się skończyła dwa tygodnie temu. Możesz to nazwać Prawem Applebaum: niezależnie, od czego zaczynasz rozmowę, w pewnym momencie będziesz rozmawiał o wojnie. Możesz zacząć od cen nieruchomości, gdzie dzieci pójdą do szkoły, o wakacjach na Hawajach – nieważne, gdzie zaczynasz, i tak w pewnym momencie kończysz tematem wojny. W dziewięćdziesięciu dziewięciu przypadkach na sto. Ten społeczny fenomen występuje tylko w Polsce i Rosji. Co nam to mówi o tych społeczeństwach? Jak powinniśmy rozumieć ich stosunek do własnej historii? Uważam, że to fascynujące, chociaż niekoniecznie uniwersalne w kategoriach natury ludzkiej [s. 87].

Większość spostrzeżeń autorki mroziła mi krew w żyłach: jej diagnozy (i prognozy) na temat przyszłości Polski i świata są niezwykle trafne i, niestety, w większości się sprawdzają. Pod koniec rozmowy Potoroczyn i Applebaum próbują przewidzieć, co się wydarzy, jeśli Trump wygra ponownie wybory (dziennikarka nazywa go wprost idiotą!) i dokąd to zaprowadzi Amerykę, a z nią cały świat. Niestety, mało optymistyczna to książka, ale, moim zdaniem, bardzo ważna – w Johns Hopkins University Applebaum prowadzi badania nad dezinformacją w XXI w., zatem choćby z tego powodu potrafi zaglądać pod podszewkę dzisiejszej polityki i apeluje, by patrzeć politykom na ręce. Zwłaszcza jeśli zna się też polskie realia polityczne od kulis, nie tylko jako żona byłego ministra MON i MSZ (za dwóch tak różnych od siebie premierów, jakimi byli Marcinkiewicz i Tusk). Obowiązkowa lektura na dzisiejsze mroczne czasy.

Autor: Anne Applebaum, Paweł Potoroczyn
Tytuł: Matka Polka. Anne Applebaum w rozmowie z Pawłem Potoroczynem
Wydawnictwo: OsnoVa
Data: 2020

Ewolucja zabójcy [Łaskun, Katarzyna Puzyńska]

Po raz kolejny Puzyńska zaskakuje – po rewelacyjnych Utopcach czas na równie rewelacyjnego Łaskuna! Niepozorny, ale odpowiedzialny za wytwarzanie jednej z najdroższych kaw na świecie ssak staje się okrutnym mordercą. Jak to możliwe?

Podgórski po rozstaniu z Weroniką i odrzuceniu przez Emilię przeniósł się do brodnickiej komendy oraz z powrotem matczynej sutereny. Wydaje się, że niewiele już łączy go z życiem znanym z poprzednich tomów, ale okazuje się, że to nie koniec szokujących rewelacji na temat prostolinijnego policjanta z Lipowa. Na naprawdę makabrycznym miejscu zbrodni, gdzie rozkładające się zwłoki dwojga ludzi połączono w odrażającą kompozycję, niczym potwór Frankensteina, prawdopodobnie znajdują się dowody obciążające Podgórskiego.

Śledztwo toczy się w mrocznym półświatku małych miasteczek i wsi – lokalnym burdelu, popularnym wśród policjantów, krawieckim atelier, pełnym groteskowych manekinów… Podgórski przesłuchuje królowe życia – wdowę po mafiozie czy właścicielkę nocnego klubu, w którym można zamówić nie tylko taniec na kolanach.

Puzyńska znowu eksperymentuje z formą powieści, wprowadza elementy gore i groteski. Wprowadza i przybliża kolejną chorobę psychiczną, tym razem bardzo spektakularną, choć stawia śmiałą tezę, że jest mechanizmem obronnym mózgu na traumatyzujące wydarzenia z dzieciństwa, brakuje mi tam przypisu, który wyjaśniałby, że to nie takie proste (brakuje mi tego kilka dobrych lat po publikacji, gdy choroby psychiczne były i wciąż są narzędziem piętnowania osób korzystających z opieki psychiatrycznej a system opieki jest w zapaści). Choć na potrzeby powieściowe zapewne wystarczy podane wyjaśnienie.

Jeśli myśleliście, że najbardziej kryminogenny jest Sandomierz, bo ojciec Mateusz ma pełne ręce roboty, to nie widzieliście Lipowa. Niedługo trzeba będzie importować ludzi, bo nie będzie kogo mordować – jest to wieś z największym wskaźnikiem zabójstw w Polsce, a może i na świecie. A Puzyńska znowu zostawia czytelnika i swoich bohaterów w bardzo niepewnej sytacji.

Autor: Katarzyna Puzyńska
Tytuł: Łaskun
Wydawnictwo: Prószyński i s-ka
Data: 2016

Wolne konanie [Delirium, Jarosław Dobrowolski]

Debiutancka powieść Jarosława Dobrowolskiego przenosi czytelnika w sielskie Bieszczady. A jednak to, co serwuje w pierwszym tomie z cyklu Krwiopijca pt. Delirium, nie ma nic wspólnego ze spokojem, z jakim są zwykle kojarzone te góry.

Wieś Jagniątkowo leży przy samej granicy, w jej najwyższym punkcie stoi niezamieszkany dom. Mieszkańcy ze zdziwieniem orientują się, że siedziba wcale nie jest tak pusta jak im się wydawało, bo od dawna żyje tam chirurg, Konrad Harkov. Co prawda nigdy nie widzieli go w sklepie ani w kościele, a rachityczny wygląd nowego sąsiada skłania do snucia przypuszczeń i szerzenia plotek. Tymczasem Konrad skrywa pewną tajemnicę – otóż to nie terminalna faza raka skłoniła go do szukania azylu w górach, a alkoholizm nie jest jego problemem. Konrad jest wampirem-wegetarianinem.

Czy już znacie ten wątek a wspomnienia ze Zmierzchu powodują gęsią skórkę? Nic bardziej mylnego. Konrad nie zamierza świecić, słońce może go zabić, potrzebuje krwi, by nie dopadła go prawdziwą śmierć. Jednocześnie ma skrupuły i stara się nie być pasożytem, który żeruje na ludziach. Poluje na zwierzęta, ale to nie jest w stanie zaspokoić jego łaknienia. Ciało ulega degeneracji, nawiedzają go koszmary, brak mu sił, w trakcie odpoczynku dręczą go wspomnienia ofiar i nie potrafi ich oddzielić od własnych.

Od czasów pierwszych wydań Gaimana i Łukjanienki w Polsce jestem wielką wielbicielką urban fantasy i szukam książki, która łączyłaby specyficznego, tragicznego bohatera o cechach pozwalających mu widzenie świata nadprzyrodzonego, narrację budującą mroczny klimat jak z czarno-białych zdjęć, gęstych od magii, oraz wciągającą fabułę. I co prawda to nie Harkov skradł moje serce (on jest raczej dr. Housem Jagniątkowa), to Borys jest dokładnie tym pomocnikiem, na którego liczyłam (zostając przy serialowym porównaniu – Wilsonem, wentylem między chirurgiem a małą społecznością bieszczadzkiej wsi). Jeśli mowa o małych, zamkniętych społecznościach – Jagniątkowo na końcu świata jest kwintesencją zamkniętej społeczności niczym z thrillerów Simona Becketta. Każdy skrywa jakieś tajemnice.

Poprzednia dekada wyeksploatowała motyw wampira szczególnie w kontekście romantycznym, więc można się zastanawiać, czy zostało cokolwiek do dodania w tym temacie. Dobrowolski proponuje powrót do koncepcji wampira-potwora, wąpierza wywodzącego się z mitologii słowiańskiej i wciąż wpisującego się w kanon postaci na równi z leszym, dziwożoną i zmiennokształtnymi postaciami, które – choć starają się wtopić w lokalną społeczność – natura się zawsze o nich upomni.

Delirium stoi narracją a fabułę obserwujemy z perspektywy bohatera. Czytelnik otrzymuje sporą dawkę wiedzy o świecie wraz z porcją kąsliwych, sarkastycznych komentarzy. Dobrowolski ma świetny zmysł obserwacji i umiejętność wstawiania błyskotliwych point. Dlatego powieść poza ludycznym przesłaniem stawia kilka trafnych pytań: o kondycję psychiczną człowieka, o nieuchronność losu czy traktowanie przyrody.

Autor zostawił kilka niedomkniętych wątków jako zachętę do sięgnięcia po drugi tom (z trzech zaplanowanych i uzupełnionych zbiorem opowiadań), który ma się ukazać wiosną – nie mogę się doczekać!

Autor: Jarosław Dobrowolski
Tytuł: Delirium
Wydawnictwo: Planeta Czytelnika
Data: 2022

Święte piaski [Miasto mosiądzu, S.A. Chakraborty]

Chcesz wiedzieć, co myślę o wierze Dewów? Myślę, że to jeden wielki przekręt. Masa potwornie skomplikowanych rytuałów, wymyślonych wyłącznie po to, żeby czcić tych, którzy je stworzyli (s. 470-471).

Ostatnio na Tik Toku i Instagramie niezwykła popularnością cieszy się Miasto mosiądzu S.A. Chakraborty. Wydaje się, że sławę zawdzięcza niezwykłemu połączeniu New Adult i bliskowschodniej mitologii.

Nahri jest oszustką i złodziejką. Wydaje jej się, że właśnie wkracza w trzecią dekadę życia, jednak nie ma pewności, bo nie ma rodziców ani żadnej rodziny. Zbiera na studia z zakresu medycyny i żeruje w Kairze w czasach kampanii napoleońskiej. Jej jedyny przyjaciel, stary żydowski aptekarz Yaqub ostrzega ją przed żołnierzami, którzy nie doceniają medycyny alternatywnej i zabobonów. Jednak chęć zysku jest silniejsza i podczas wykonywania ostatniego rytuału, Nahri przyzywa dżinna. I, jak w każdej dziewczyńskiej powieści, jej świat wywraca się do góry nogami. Musi uciekać z Kairu do magicznego miasta Dewabad, gdzie mieszkają magiczne istoty, w które jeszcze niedawno nie wierzyła

„Nie ma magii, dżinnów ani innych duchów próbujących nas pożreć”. Przypomniała sobie własne słowa wypowiedziane do Yaquba, tak jakby pamięć chciała z niej zakpić (s. 37).

Drugim bohaterem jest Ali, młodszy syn władcy Dewabadu. Wprowadza on element gry politycznej, choć jego pałacowe obeznanie jest równie nikłe jak Nahri – został sprowadzony z Cytadeli, gdzie całe życie był szkolony do bycia żołnierzem. Oczywiście ich drogi się splatają.

Tytułowe miasto mosiądzu to Dewabad. Za magiczną granicą oddzielającą je od świata rzeczywistego, mieszkają dżinny. To postaci, których korzenie sięgają do wiary przedislamskiej i zostały inkorporowane do nowej religii jako istoty równe aniołom. Autorka próbuje w ciekawy sposób przybliżyć ich pochodzenie, zwyczaje, moce. Zresztą S.A. Chakraboty ma ciekawą umiejętność budowania bardzo prostymi środkami świata orientu, bardzo odległego kulturowo od chrześcijańskiej Europy.

Gdy jednak w innych recenzjach widziałam, że czytelniczki wskazywały na czas akcji jako zaletę, wydawało mi się, że odgrywa większą rolę niż w rzeczywistości. Tymczasem kairski epizod trwa tak krótko i jest nakreślony w kilku szybkich słowach. Natomiast dalszą część powieści dzieje się w mitycznym czasie i przestrzeni, które nie wymagają osadzenia w rzeczywistości. Szkoda, miałam nadzieję na rzeczywisty wpływ czasu przedstawionego na fabułę.

Miasto mosiądzu jest dobrym debiutem i wydaje się ciekawym otwarciem trylogii. Od razu sięgnęłam po drugi tom, choć mam na koncie wiele rozpoczętych serii, jednak zamknięta trylogia ma tę zaletę, że jest ukończona.

Autor: S.A. Chakraborty
Tytuł: Miasto mosiądzu
Tłumaczenie: Maciej Studencki
Wydawnictwo: We Need YA
Data: 2021

Trochę człowiek, trochę śmierć [Wojna Kalibana, James S.A. Corey]

Kontynuacja przygód Jima Holdena i dzielnych załogantów Rosynanta zaczyna zarysowywać kilka charakterystycznych dla serii cech. Pierwsza z nich to tytuł, który jest nawiązaniem do wierzeń, mitologii i tekstów kultury (na przykład szekspirowskiej Burzy). Druga polega na tym, że oprócz załogi fregaty śledzimy losy tej samej historii oczami innych postaci.

Na Ganimedesie, na którym produkuje się największą ilość żywności poza ziemią i terramorfowanym Marsem, dochodzi do zamieszek. Cały księżyc zostaje ewakuowany, układ zamknięty upada, życie tam nie będzie już możliwe. Zupełnie przypadkiem znajduje się tam załoga Rosynanta, która wplątuje się w kolejną awanturę – ewakuują ojca, którego pięcioletnią córka została porwana ze stacji kilka godzin przed wybuchem starć.

W tym tomie zostają wprowadzone dwie moje ulubione postaci – zastępczyni sekretarza generalnego ONZ – Chrisjen Avasarala oraz sierżant Draper, która jako jedyna widziała, co tak naprawdę stało się na Ganimedesie. To dwie twarde kobiety, które bardzo się od siebie różnią, ale łączy je silna wiara w sprawy, o które walczą. I choć wydawałoby się, że Marsjanka i Ziemianka nie mają zbyt wiele wspólnego, łączy je także próba wyjaśnienia sprawy z Ganimedesa.

Wszystko wskazuje na to, że Protomolekuła zawładnęła układem słonecznym i jest czynnikiem chaosu, który z jednej strony jest władny zniszczyć ludzkość, niezależnie od tego, gdzie się znajduje, a z drugiej – pokazuje, że człowiek spienięży nawet własną śmierć.

Tytułowe odniesienie do Kalibana skłania do refleksji, czy zakażony Protomolekułą człowiek pozostaje sobą, a jeśli tak, to w jakim stopniu. Ojciec małej Mei szuka jej, choć wszyscy są pewni, że była ona ofiarą eksperymentu, co automatycznie powinno skazać ją na śmierć. Ten wątek pokazuje, że choć powieść jest typowo rozrywkowa, nie unika trudnych, często filozoficznych pytań choćby o status ontologiczny czy odkupienie win.

Autor: James S.A. Corey
Tytuł: Wojna Kalibana
Tłumaczenie: Marek Pawelec
Wydawnictwo: Mag
Data: 2018

Z deszczu pod rynnę [Wojna Makowa, Rebecca F. Kuang]

Wojna makowa to debiutancka powieść fantasy, oparta na dalekowschodniej mitologii i historii. Kuang swobodnie żongluje tropami i plecie z nich bogatą opowieść, która pozbawiona któregoś elementu, spokojnie się broni.

Początki sięgają do południowej prowincji Koguta, gdzie powojenna bieda wpycha ludzi w objęcia opium. Rin jest wojenną sierotą, która jest wykorzystywana przez swoich adopcyjnych rodziców nie tylko jako niewolnica, ale i handlarka narkotyków. Jednak ambicje dziewczyny sięgają daleko poza jej obecne możliwości, i robi wszystko, by dostać się do akademii wojskowej. Wydaje się to niemożliwe, bo nie dysponuje talentami, pieniędzmi ani koneksjami. Jednak desperacja pozwala jej na bycie wsiową znajdą między dziećmi możnowładców.

A potem wybucha wojna, która zaciera różnice klasowe. Ta sama co zwykle, Mugeńczycy wjeżdżają jak do siebie, studenci dostają swoje przydziały, nagle muszą dorosnąć. I podczas jednej z bitew, Rin poznaje swoje przeznaczenie.

Jest to powieść o nastolatce, która ma uratować świat. To opowieść o mitologii i bogach, którzy pojawiają się w życiu niektórych ludzi. To opowieść o wojnie z całą jej ohydą i okrucieństwem. Ogromną zaletą Wojny makowej jest to, że gdyby wyjąć z niej poszczególne elementy, ta historia wciąż będzie warta opowiedzenia. I będzie budowana cegiełka po cegiełce, bo tak właśnie wygląda narracja – jest dość szczegółowa, pokazuje poszczególne momenty z życia bohaterki, dzięki temu Rin wydaje się bardziej prawdopodobna, a jej kolejne decyzje wynikają z poprzednich doświadczeń. Jednocześnie jest brutalnie szczera i często obrzydliwa, jak sama wojenna rzeczywistość. A dodatkowym atutem jest inspiracja dalekowschodnią kulturą, która jawi się jako niezwykle tajemnicza i intrygująca.

Wojna makowa to bardzo mocny debiut w świecie fantasy. Autorka w dzieciństwie mieszkała w Chinach po czym skończyła studia z zakresu sinologii w Cambridge i na Oksfordzie. Jej kolejnym dziełem po trylogii Wojen makowych ma być powieść osadzona w świecie alternatywnym, w którym tłumacze mają odgrywać kluczową rolę. Nie muszę chyba dodawać, że mam wobec niej ogromne nadzieje!

Autor: Rebecca F. Kuang
Tytuł: Wojna makowa
Tłumaczenie: Grzegorz Komerski
Wydawnictwo: Mag
Data: 2018

Nie za górami, nie za lasami [Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku, Zbigniew Rokita]

Punktem wyjścia opowieści są wieloletnie poszukiwania rodzinnych korzeni przez autora. I wcale niebłahe dylematy: czy chwalić się pradziadkiem wcielonym do Wehrmachtu? Jaką narodowość podawać w spisie powszechnym? Polską? Niemiecką? Śląską?

Zbigniew Rokita, Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku

W 2021 r. ten reportaż młodego dziennikarza (rocznik 1989) został nagrodzony podwójną Nagrodą Literacką „Nike” – od jury i czytelników. Na język śląski ma go przetłumaczyć Grzegorz Kulik, popularyzator tego języka, który też pojawia się w „Kajś” jako jeden z rozmówców autora. Tym samym to kolejny już reportaż (a dokładnie rzecz biorąc, w przeciągu pięciu lat trzeci, po „Żeby nie było śladów” Łazarewicza (2017) i „Nie ma” Szczygła (2019), wyróżniony tymi laurami. Czyli co drugi rok nagroda literacka za literaturę (poniekąd) faktu… Ale do rzeczy. Punktem wyjścia dla tej śląskiej opowieści są wieloletnie poszukiwania rodzinnych korzeni przez Rokitę – już na początku, oprócz trzech mapek opisywanych regionów, autor zamieścił uproszczone drzewo genealogiczne swojej rodziny od strony matki. A zadedykował reportaż swojej babci Marii, która odgrywa w nim niepoślednią rolę, oraz swojej narzeczonej Martynie.

Początkowy stosunek Rokity do bogatej rodzinnej historii wyglądał następująco:

Moim pierwszym śląskim przodkiem, który miał imię i nazwisko, był, odkąd pamiętam, prapradziadek Urban Kieslich, stolarz z domku na urokliwej Kirchstrasse. Zawsze był dla mnie człowiekiem, który zginął na swoim podwórku od odłamka bomby. Tyle się w rodzinie zapamiętało.
Mijały lata, a rodzinna opowieść – bądź raczej to, co działo się z nią w mojej głowie, sam już nie pamiętam – roiła się coraz ciekawsza: najpierw miała to być ostatnia bomba zrzucona na Ostropę, później prapradziadek awansował nawet na ostatnią ofiarę wojny w ogóle. Gdy byłem nastolatkiem, nie zastanawiałem się nawet, o którą wojnę chodzi. Snułem opowieści, w które święcie wierzyłem. Rozpowiadałem na przykład, że u nas na piętrze podczas II wojny światowej najpierw Niemcy, a później Sowieci prowadzili dom publiczny, a na poddaszu mieszkały burdelmamy, kolejno nazistowska i radziecka…
(…) Atrakcyjniejsza wydawała mi się opowieść o lwowskiej części rodziny, w swojej wyjątkowości całkiem typowa. Ona – praprababka Karolina Próchnicka, gospodyni domowa, on – prapradziadek Józef Próchnicki, chemik z Politechniki Lwowskiej, po przyjeździe w 1945 roku do Gleiwitz, właśnie aranżowanego na Gliwice, pracował na nowo utworzonej Politechnice Śląskiej. Zajęli wspaniały dom z wielkim ogrodem, w którym bawiłem się jako dziecko.
Długo nie zwracałem uwagi na powtarzane w rodzinie słowo „zajęli”. W pacholęctwie słuchałem, że tu kogoś w czterdziestym piątym z domu wyrzucali, a tu ktoś w czterdziestym piątym jakiś dom zajmował. Te opowieści były dla mnie przezroczyste, nie rozumiałem, że wypędzani musieli mieć swoich wypędzających, a wypędzający wypędzanych. A nawet gdybym to rozumiał, nie pojąłbym, że owi zajmujący dom lwowiacy sami byli wypędzonymi. Nie pojmowałem, że jedni moi dziadkowie siedzący na rodzinnych geburstagach byli dziećmi zwycięzców wojny, drudzy – przegranych. Przynajmniej teoretycznie [s. 14–15].

Podczas reporterskiego odkrywania własnych korzeni Rokita natyka się na różne zagwozdki, nieobce mieszkańcom Górnego Śląska: jak opowiadać o dziadkach czy wujach, którzy byli wcieleni do Wehrmachtu? (Sam Rokita przyznaje się do pradziadka z Wehrmachtu). Czy w ogóle można być dumnym z takiego przodka? I jaką narodowość podawać w spisie powszechnym? Polską? Niemiecką? Śląską? Autor przypomina pokomplikowane dzieje Gliwic i okolic na przykładzie własnej rodzinnej historii, rozmawia m.in. z członkami Ruchu Autonomii Śląska, naukowczyniami i naukowcami, historyczkami i historykami, działaczkami i działaczami społecznymi. Ten wielogłos nie daje rzecz jasna jednoznacznej odpowiedzi na żadne ze stawianych przez reportera pytań. I dobrze, bo każdy, kto czuje się związany z tą częścią Europy, jaką jest Śląsk, powinien sam ją odnaleźć. Mnie ta śląska Odyseja wciągnęła – nie tylko dlatego, że sama mam gliwickiego szwagra, którego część rodziny pochodzi z Kresów. Po prostu jest to rzecz dobrze napisana, wielość rozmówców i ich poglądów pokazuje, jak mozaikowy jest Górny Śląsk. I jak nieoczywiste są (z pozoru oczywiste) rzeczy.

Autor: Zbigniew Rokita
Tytuł: Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku
Wydawnictwo: Czarne
Data: 2020