Problem trzech ciał jest pierwszym tomem trylogii Wspomnienia o przeszłości Ziemi chińskiego autora Cixin Liu. Powieść zyskała ogromną popularność, gdy jako pierwszy przekład w historii otrzymała nagrodę Hugo dla najlepszej powieści oraz polecali ją Barack Obama i Mark Zuckerberg.
Początki fabuły sięgają lat 60. w Chinach, gdy wskutek rewolucji kulturalnej, młoda studentka pochodząca z rodziny inteligenckiej, zostaje uznana za reakcjonistkę i wraz z innymi przedstawicielami „wykształconej młodzieży” wyjeżdża do Korpusu Produkcji i Budowy, gdzie wpada w kłopoty, a jedynym ratunkiem jest praca w bazie Czerwony Brzeg.
Wiele lat później jej córka, jako jedna z wielu czołowych fizyków na świecie, popełnia samobójstwo, a w liście pożegnalnym pisze, że:
(…) fizyka nigdy nie istniała i nie będzie istnieć (s. 71).
W tym samym czasie na amatorskich fotografiach specjalisty od nanomateriałów zaczęło się pojawiać odliczanie. Wszystkie te sprawy łączy gra, która jest symulacją życia na planecie w układzie trzech słońc. Prowadzący w tej sprawie śledztwo nawet nie podejrzewają, z jaką intrygą mają do czynienia.
Problem trzech ciał to powieść niezwykła na wielu poziomach – od odwołań do fizyki (już sam tytuł przywołuje problem z zakresu grawitacji) po różnice kulturowe. Zastanawiam się, ile sensu mi umyka przez nieznajomość fizyki. Natomiast z ogromnym zafascynowaniem śledzę te kwestie, które dla literaturoznawcy są łatwiejsze do zaobserwowania.
Na pierwszy plan wysuwa się tu budowa bohaterów, których liczba jest duża, co prawda początek skupia się na Ye Wenjie, ale dalsza opowieść szybko przekonuje czytelnika, że będzie miał do czynienia z prawdziwą sagą. Jednak ci bohaterowie, poza imionami, do których trudno przywyknąć w naszym kręgu kulturowym, nie mają właściwości – są określani poprzez swoje działania, nie cechy charakteru. Stanowią raczej archetypy zachowań i działań niż bohaterów w potocznym rozumieniu. Nie wiem, na ile wynika to z innego sposobu myślenia w sensie kulturowym, że bohater nie jest jednostką, tylko częścią porewolucyjnego kolektywu, a na ile ze ścisłego sposobu myślenia autora (inżyniera z zawodu), dla którego charakter nie jest cechą prymarną?
Druga sprawa dotyczy narracji – trudno ją nazwać płynną, dialogi stanowią małą część tekstu. Wydarzenia są opisywane przez narratora zewnątrzfabularnego, który ma całkowitą wiedzę o świecie przedstawionym (wyjątek stanowi gra, w której zarówno ilość dialogów się zwiększa, jak i wiedza o świecie jest ukazywana z perspektywy gracza) – daje efekt podobny do czytania niezwykle szczegółowego raportu z wydarzeń o charakterze epizodycznym – narrator często przerywa opowieść, by przejść do kolejnych wydarzeń. Spoiwem łączącym te pozornie niezwiązane ze sobą opowieści o różnych ludziach jest historia z bazy Czerwony Brzeg, do której częstokroć wracamy.
Pierwszy tom trylogii można interpretować jako próbę rozliczenia z historią przez pryzmat współczesnych wydarzeń – dużo miejsca zajmuje krytyka Mao, a sam autor jest uznany za głos straconego pokolenia.
Jedyne zastrzeżenie dotyczy porzuconego wątku, który zdaje się kluczowy dla fabuły, by zniknąć bez wyjaśnienia – chodzi o zeznanie Wei Chenga na temat eksperymentu myślowego dotyczącego problemu trzech ciał. Niestety, nie dowiadujemy się, w jakim kontekście pojawia się ta historia i czy została zapomniana, czy też autor porzucił ją intencjonalnie.
Muszę przyznać, że pomimo inności, a może właśnie dzięki niej, Problem trzech ciał jest fascynującą powieścią o potrzebie przetrwania za wszelką cenę, roli jednostki w kontrze do zbiorowości oraz – kto decyduje o eksterminacji planety.
Ku refleksji.
Autor: Cixin Liu
Tytuł: Problem trzech ciał
Przekład: Andrzej Jankowski
Wydawnictwo: Rebis
Data wydania: 2019
Z drugiej strony 